Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus ή HPV) είναι η πιο συχνή σεξουαλικά μεταδιδόμενη λοίμωξη και αποτελεί τη βασική αιτία για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ο ιός HPV είναι ιός που προσβάλλει και παραμένει στο δέρμα και στο επιθήλιο ορισμένων οργάνων, αλλά δεν εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος.

Οι διάφοροι τύποι του HPV μεταδίδονται κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής, αλλά και με την τριβή με μολυσμένα χέρια και αντικείμενα. Επομένως, κάθε σεξουαλικά ενεργό άτομο μπορεί να μολυνθεί από τον HPV. Η χρήση προφυλακτικού δεν αρκεί για την προστασία απέναντι στον ιό, καθώς δεν καλύπτει όλα τα είδη της σεξουαλικής συνεύρεσης. Ο ιός HPV μπορεί να μεταδοθεί ακόμα και όταν ένα μολυσμένο άτομο δεν έχει σημάδια ή συμπτώματα.

Ο HPV ή δεν προκαλεί καμία εκδήλωση ή, ανάλογα με τον εκάστοτε τύπο, προκαλεί: α) λοιμώξεις που συνήθως οδηγούν σε καλοήθη κονδυλώματα ή θηλώματα και β) προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνους σε διάφορα όργανα γυναικών και ανδρών, όπως στον τράχηλο της μήτρας (πιο συχνά), στον κόλπο, αιδοίο, πέος, περιπρωκτική περιοχή, στοματοφαρυγγική κοιλότητα, λάρυγγα. Το πώς θα εξελιχθεί κάθε λοίμωξη εξαρτάται από την επαρκή ή μη απάντηση της άμυνας του κάθε οργανισμού

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι μολύνσεις από HPV απομακρύνονται μόνες τους από τον οργανισμό. Ωστόσο, εάν ο HPV επιμείνει – συνήθως χωρίς να δίνει φανερά συμπτώματα – μπορεί να οδηγήσει σε ανωμαλίες (δυσπλασίες) στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας, οι οποίες μπορεί να εξελιχθούν σε σοβαρότητα από ήπιο, μέτριο, σοβαρό βαθμό έως και σε διηθητικό καρκίνο. Η διαδικασία αυτή, από τη στιγμή της μόλυνσης έως την εκδήλωση καρκίνου μπορεί να διαρκέσει από 10 έως 15 χρόνια.

Όλα τα εμβόλια λειτουργούν καλύτερα αν χορηγούνται σε μικρή ηλικία καθώς και πριν από την έκθεση στον HPV. Ως εκ τούτου, είναι προτιμότερο να χορηγούνται σε παιδιά, ήδη από την ηλικία των 9 ετών και σε εφήβους, διότι στην ηλικία αυτή παρατηρείται η παραγωγή υψηλότερων τίτλων αντισωμάτων. Με βάση τις συστάσεις, τα εμβόλια αυτά είναι πιο αποτελεσματικά πριν την έναρξη της σεξουαλικής ζωής, διότι τα άτομα δεν είναι φορείς κανενός τύπου του ιού, αλλά είναι αρκετά αποτελεσματικά και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ο εμβολιασμός για τον HPV περιλαμβάνεται στις συστάσεις του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών της Ελλάδας και στα κορίτσια, στις ηλικίες 11-18 ετών, χορηγείται δωρεάν μέσω των ασφαλιστικών ταμείων.

Δεδομένου ότι ο εμβολιασμός προλαμβάνει ορισμένους καρκίνους γεννητικών οργάνων και γυναικών και ανδρών (τραχήλου μήτρας, κόλπου, αιδοίου, πέους), αλλά και άλλους HPV -σχετιζόμενους καρκίνους σε όργανα κοινά σε άνδρες και γυναίκες (πρωκτό, στοματοφαρυγγική κοιλότητα, λάρυγγα), αυτός αφορά και στα δύο φύλα. Επιπλέον ο καθολικός εμβολιασμός μπορεί να αποτρέψει την μετάδοση του ιού και από άνδρες σε γυναίκες και έτσι να επιφέρει τη λεγόμενη ανοσία της αγέλης.

Ο HPV εμβολιασμός είναι καλύτερα να γίνεται σε παιδιά και εφήβους, αποδείχθηκε όμως ότι προσφέρει προστασία από HPV μόλυνση και σε ενήλικες γυναίκες και άνδρες. Στις οδηγίες προς χορήγηση του HPV εμβολίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπάρχει ανώτερο όριο ηλικίας ενώ στις ΗΠΑ υπάρχει η ένδειξη χορήγησης του εμβολίου σε γυναίκες και άνδρες μέχρι την ηλικία των 45 ετών. Μάλιστα, το καλοκαίρι του 2020 έγινε αποδεκτή στις ΗΠΑ από τον αρμόδιο φορέα (FDA) η ένδειξη για χορήγηση του HPV εμβολιασμού σε άνδρες και γυναίκες μέχρι την ηλικία των 45 ετών για την πρόληψη από τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα. Η ένδειξη αυτή για HPV εμβολιασμό ενηλίκων είναι ανεξάρτητη από την ύπαρξη ή μη εκδηλώσεων/συμπτωμάτων μιας HPV λοίμωξης.

Το τεστ Παπανικολάου, που συχνά ονομάζεται και Pap Test, αναζητά μη φυσιολογικά κύτταρα που μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο στον τράχηλο. Το HPV test αναζητά την παρουσία στα κύτταρα του ίδιου του ιού HPV και μάλιστα των επικίνδυνων τύπων του, που είναι η αιτία για να προκληθεί καρκίνος στον τράχηλο της μήτρας. Για τη γυναίκα στο ιατρείο και το τεστ Παπανικολάου και το HPV test γίνονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Στο συνδυασμό Pap/HPV Co-test, ένα Pap test και ένα HPV test πραγματοποιούνται ταυτόχρονα. Και οι τρεις εξετάσεις (Pap test, HPV test, Pap/HPV Co-test) μπορούν να βρουν προκαρκινικές καταστάσεις στον τράχηλο της μήτρας πριν αυτές γίνουν διηθητικός καρκίνος. Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι το HPV test είναι πιο ακριβής και πιο αξιόπιστη μέθοδος από το Pap test.