Ο καρκίνος είναι μία μεγάλη ομάδα ασθενειών που μπορεί να εμφανιστεί σε σχεδόν οποιοδήποτε όργανο ή ιστό του του σώματος, όταν μη φυσιολογικά κύτταρα αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα, βγαίνουν εκτός των συνηθισμένων ορίων τους και εισβάλλουν σε γειτονικά όργανα ή/και μεταφέρονται σε άλλα μέρη του σώματος. Η μεταφορά σε άλλα όργανα ονομάζεται μετάσταση και αποτελεί σημαντική αιτία θανάτου από καρκίνο. Ο καρκίνος λέγεται αλλιώς και νεοπλασματική νόσος ή κακοήθης όγκος.

Ο καρκίνος είναι η δεύτερη αιτία θανάτου σε όλο τον κόσμο. Ο καρκίνος του πνεύμονα, ο καρκίνος του προστάτη, ο ορθοκολικός καρκίνος, ο καρκίνος του στομάχου και ο καρκίνος του ήπατος είναι οι πιο συχνοί τύποι καρκίνου στους άντρες. Στις γυναίκες οι πιο συχνοί τύποι είναι ο καρκίνος του μαστού, ο ορθοκολικός καρκίνος, ο καρκίνος του πνεύμονα, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας και ο καρκίνος του θυρεοειδούς.

Η ασθένεια εμφανίζεται με αναπτυσσόμενους ρυθμούς σε όλο τον κόσμο, με σημαντικές σωματικές, ψυχολογικές και οικονομικές επιπτώσεις σε άτομα, στους οικείους τους, στις κοινότητές τους και στα συστήματα υγείας. Πολλά συστήματα υγείας σε χώρες χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος έχουν μικρότερη ετοιμότητα αντιμετώπισης του καρκίνου και μεγάλος αριθμός ασθενών με καρκίνο δεν έχει πρόσβαση σε έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία. Στις χώρες με ισχυρά συστήματα υγείας, τα ποσοστά επιβίωσης πολλών τύπων καρκίνου βελτιώνονται, λόγω της πρόσβασης στην έγκαιρη διάγνωση και την ποιοτική θεραπεία και φροντίδα.

Πηγή: Π.Ο.Υ. https://www.who.int/health-topics/cancer#tab=tab_1

Σε φυσιολογικές συνθήκες τα κύτταρα αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται με έναν ελεγχόμενο τρόπο (μέσω μίας διαδικασίας που λέγεται κυτταρική διαίρεση) δημιουργώντας νέα κύτταρα, τα οποία χρειάζεται το σώμα. Κάποιες φορές αυτή ομαλή διαδικασία διακόπτεται και μη φυσιολογικά κύτταρα ή κύτταρα που έχουν υποστεί βλάβη αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται, ενώ δεν θα έπρεπε. Τα κύτταρα αυτά σχηματίζουν όγκους, δηλαδή μάζες ιστού. Οι όγκοι αυτοί μπορεί να είναι είτε καλοήθεις, είτε καρκινικοί.

Οι καρκινικοί όγκοι εξαπλώνονται ή εισέρχονται σε κοντινούς ιστούς και μπορεί να μεταφερθούν σε άλλα σημεία του σώματος δημιουργώντας νέους όγκους (μετάσταση). Οι περισσότεροι τύποι καρκίνου δημιουργούν συμπαγείς όγκους, όμως οι αιματολογικές κακοήθειες, όπως η λευχαιμία, συνήθως δεν προκαλούν τέτοιους όγκους.

Ο καρκίνος είναι μία γενετική νόσος, που προκαλείται από συγκεκριμένες αλλαγές σε γονίδια που ελέγχουν τον τρόπο που λειτουργούν, αναπτύσσονται και διαιρούνται, τα κύτταρα. Αυτές οι αλλαγές στα γονίδια μπορεί να προκύψουν από λάθη κατά την κυτταρική διαίρεση, από κάποια βλάβη στο DNA εξαιτίας βλαβερών ουσιών στο περιβάλλον ή για λόγους κληρονομικότητας.

Κανονικά το σώμα έχει μηχανισμούς που περιορίζουν τα κύτταρα με βλάβη στο DNA προτού μετατραπούν σε καρκίνο. Όμως αυτή η ικανότητα του σώματος μειώνεται με την ηλικία. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου είναι μεγαλύτερες στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Ο καρκίνος σε κάθε άνθρωπο περιλαμβάνει ένα μοναδικό συνδυασμό αλλαγών σε γονίδια. Όσο αναπτύσσεται ο καρκίνος, εμφανίζονται επιπλέον αλλαγές. Ακόμα και μέσα στον ίδιο όγκο, διαφορετικά κύτταρα μπορεί να έχουν υποστεί διαφορετικές αλλαγές σε γονίδια.

Πηγή: National Cancer Institute https://www.cancer.gov/about-cancer/understanding/what-is-cancer

Οι ακριβείς λόγοι για τους οποίους ένα άτομο αναπτύσσει καρκίνο και κάποιο όχι συνήθως δεν είναι εύκολο να ανιχνευθούν. Η έρευνα ωστόσο έχει δείξει ότι συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες να εμφανίσει ένα άτομο καρκίνο. Οι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου περιλαμβάνουν την έκθεση σε χημικές ή άλλες ουσίες, καθώς και συγκεκριμένες συνήθειες. Περιλαμβάνουν επίσης συνθήκες που οι άνθρωποι δεν μπορούν να ελέγξουν, όπως η ηλικία ή το οικογενειακό ιστορικό.

Οι περισσότεροι παράγοντες κινδύνου αναγνωρίζονται σε αρχικό επίπεδο στις επιδημιολογικές μελέτες. Στις μελέτες αυτές οι επιστήμονες εξετάζουν μεγάλες ομάδες ανθρώπων και συγκρίνουν τα άτομα που εμφανίζουν καρκίνο με εκείνα που δεν εμφανίζουν. Οι μελέτες αυτές μπορεί να δείξουν ότι οι άνθρωποι που αναπτύσσουν καρκίνο είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να έχουν κάποιες συνήθειες ή να εκτίθενται σε συγκεκριμένες ουσίες σε σχέση με εκείνους που δεν αναπτύσσουν καρκίνο.

Αυτού του είδους οι μελέτες από μόνες τους δεν αρκούν για να αποδειχθεί ότι μία συνήθεια ή ουσία προκαλεί καρκίνο. Για παράδειγμα, το εύρημα μπορεί να είναι τυχαίο αποτέλεσμα ή ο πραγματικός παράγοντας κινδύνου να είναι άλλος από αυτόν που θεωρείται ότι προκάλεσε καρκίνο. Όταν πολλές μελέτες συγκλίνουν σε μία κοινή συσχέτιση μεταξύ ενός παράγοντα κινδύνου και ενός αυξημένου ρίσκου καρκίνου, και όταν εντοπίζεται ένας πιθανός μηχανισμός που μπορεί να εξηγήσει πώς ένας παράγοντας κινδύνου θα μπορούσε πράγματι να προκαλέσει καρκίνο, οι επιστήμονες μπορούν να έχουν μεγαλύτερη βεβαιότητα για τους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης καρκίνου.

Ανάμεσα στους πιο μελετημένους γνωστούς ή πιθανότερους παράγοντες κινδύνου για καρκίνο είναι: η ηλικία, το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, οι ουσίες που προκαλούν καρκίνο, η ακτινοβολία και η ηλιακή ακτινοβολία, η χρόνια φλεγμονή, οι ορμόνες, η ανοσοκαταστολή, οι λοιμώδεις παράγοντες, η παχυσαρκία.

Παρόλο που κάποιοι από αυτούς τους παράγοντες κινδύνου μπορούν να αποφευχθούν, κάποιοι άλλοι -όπως η ηλικία- δεν μπορούν. Ο περιορισμός της έκθεσης στους παράγοντες κινδύνου που μπορούν να αποφευχθούν μπορεί να μειώσει το ρίσκο ανάπτυξης συγκεκριμένων τύπων καρκίνου.

Περίπου το 30-50% των θανάτων από καρκίνο θα μπορούσε να αποτραπεί αν άλλαζαν ή αποφεύγονταν βασικοί παράγοντες κινδύνου και αν εφαρμόζονταν στοιχειοθετημένες στρατηγικές πρόληψης.

Οι επιπτώσεις του καρκίνου μπορούν επίσης να μειωθούν μέσα από την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των ασθενών με καρκίνο. Η πρόληψη όμως αποτελεί την πιο αποτελεσματική μακροπρόθεσμη στρατηγική για τον έλεγχο του καρκίνου.

Η αλλαγή συνηθειών ή η αποφυγή των παρακάτω παραγόντων κινδύνου μπορεί να συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη του καρκίνου:

• Αποφυγή καπνίσματος (τόσο με προϊόντα καπνού όσο και προϊόντα ατμού)
• Διατήρηση υγειούς σωματικού βάρους
• Υγιεινή διατροφή με άφθονα φρούτα και λαχανικά
• Τακτική άσκηση
• Περιορισμένη χρήση αλκοόλ
• Ασφαλής σεξουαλικη επαφή
• Εμβολιασμός για Ηπατίτιδα Β και Ιό Ανθρωπίνων Θηλωμάτων (HPV)
• Μείωση έκθεσης σε υπεριώδη ακτινοβολία
• Αποφυγή περιττής έκθεσης σε ιοντίζουσα ακτινοβολία (π.χ. μείωση περιστασιακής έκθεσης, διασφάλιση ασφαλούς και κατάλληλης ιατρικής χρήσης ακτινοβολίας σε διάγνωση και θεραπεία)
• Αποφυγή αστικής ατμοσφαιρικής ρύπανσης και καπνού σε εσωτερικούς χώρους από οικιακή χρήση στερεών καυσίμων
• αποφυγή της αστικής ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του καπνού σε εσωτερικούς χώρους από οικιακή χρήση στερεών καυσίμων
• Τακτικός ιατρικός έλεγχος και φροντίδα
• Κάποια χρόνια νοσήματα αποτελούν επίσης παράγοντα κινδύνου για καρκίνο

Πηγές: Π.Ο.Υ. https://www.who.int/health-topics/cancer#tab=tab_1

National Cancer Institute https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk

Global Cancer Observatory https://gco.iarc.fr/causes/

Ο καρκίνος είναι πιο πιθανό να ανταποκριθεί σε αποτελεσματική θεραπεία όταν εντοπιστεί έγκαιρα, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη πιθανότητα επιβίωσης καθώς και λιγότερη νοσηρότητα και λιγότερο δαπανηρή θεραπεία.

Υπάρχουν δύο διαφορετικές στρατηγικές που προάγουν την έγκαιρη ανίχνευση:

1. Η έγκαιρη διάγνωση εντοπίζει συμπτωματικές περιπτώσεις καρκίνου στο πιο πρώιμο δυνατό στάδιο
2. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος στοχεύει στον εντοπισμό ατόμων με ανωμαλίες που υποδηλώνουν συγκεκριμένο καρκίνο ή προκαρκινικό στάδιο καρκίνου που δεν έχουν αναπτύξει συμπτώματα και να τους παραπέμψει αμέσως για διάγνωση και θεραπεία.

Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν χειρουργική επέμβαση, αντικαρκινικά φάρμακα και/ή ακτινοθεραπεία, που χορηγούνται μόνα τους ή σε συνδυασμό. Μια διεπιστημονική ομάδα επαγγελματιών του καρκίνου συνιστά το καλύτερο δυνατό σχέδιο θεραπείας με βάση τον τύπο του όγκου, το στάδιο του καρκίνου, τους κλινικούς και άλλους παράγοντες. Η επιλογή της θεραπείας θα πρέπει να βασίζεται στις προτιμήσεις των ασθενών και να λαμβάνονται υπόψη οι δυνατότητες του συστήματος υγείας.

Η παρηγορική φροντίδα, η οποία εστιάζει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της φροντίδας για τον καρκίνο. Η φροντίδα επιβίωσης περιλαμβάνει ένα λεπτομερές σχέδιο για την παρακολούθηση της υποτροπής του καρκίνου και την ανίχνευση νέων καρκίνων, την αξιολόγηση και τη διαχείριση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων που σχετίζονται με τον καρκίνο ή/και τη θεραπεία του και υπηρεσίες για τη διασφάλιση της κάλυψης των αναγκών των επιζώντων από καρκίνο.

Πηγή: Π.Ο.Υ. https://www.who.int/health-topics/cancer#tab=tab_1

https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types